Globalne ocieplenie to jedno z najbardziej rozpowszechnionych pojęć w kontekście zmian klimatu. Oznacza ono stałe podnoszenie się średniej temperatury powietrza na świecie w odniesieniu do pewnego okresu obserwacyjnego. Główną przyczyną przyspieszenia tych zmian jest działalność przemysłowa człowieka, która doprowadziła do znacznego ogrzania lądów, oceanów i atmosfery.
Kluczowym mechanizmem odpowiedzialnym za wzrost temperatury na Ziemi jest efekt cieplarniany. W swojej naturalnej formie odgrywa on niezwykle istotną rolę w utrzymaniu życia na naszej planecie. Jest to zjawisko, które umożliwia Ziemi zatrzymywanie części energii słonecznej, co pozwala na utrzymanie stabilnej, sprzyjającej życiu temperatury. Jak to działa?
Schemat przedstawiający działanie efektu cieplarnianego
- Promieniowanie słoneczne: Słońce emituje promieniowanie, które dociera do Ziemi. Część tego promieniowania jest pochłaniana przez powierzchnię Ziemi, a część zostaje odbita w przestrzeń kosmiczną.
- Odbijanie i pochłanianie ciepła: Energia słoneczna pochłonięta przez powierzchnię Ziemi powoduje jej nagrzewanie. Nagrzana powierzchnia emituje promieniowanie podczerwone (ciepło) z powrotem w stronę atmosfery.
- Gazy cieplarniane: W atmosferze znajdują się gazy cieplarniane, takie jak dwutlenek węgla (CO₂), metan (CH₄) czy para wodna (H₂O), tlenki azotu (NOₓ), wodorofluorowęglowodory (HFC), perfluorowęglowodory (PFC) oraz heksafluorek siarki (SF6), które pochłaniają część promieniowania podczerwonego i zatrzymują je w atmosferze, co podnosi temperaturę.
- Powtórna emisja ciepła: Gazy cieplarniane po pochłonięciu energii emitują ją we wszystkich kierunkach, w tym z powrotem w stronę Ziemi, co dodatkowo zwiększa jej ogrzewanie.
Naturalny efekt cieplarniany jest niezbędny dla życia na Ziemi – bez niego średnia temperatura planety wynosiłaby około -18°C, co uniemożliwiłoby istnienie życia w formie, jaką znamy. Problem pojawia się, gdy działalność człowieka, na przykład spalanie paliw kopalnych, wylesianie czy emisja czynników chłodniczych, prowadzi do wzrostu stężenia gazów cieplarnianych w atmosferze. W efekcie, więcej ciepła zostaje zatrzymywane, co prowadzi do globalnego ocieplenia i związanych z nim zmian klimatycznych. Według raportu IPCC, w latach 2011-2020 średnia temperatura Ziemi była o 1,09 stopnia Celsjusza wyższa od tej z lat 1850-1900 (uważanej z równą temperaturze z czasów przedprzemysłowych. Przy czym temperatura lądów wzrosła o 1,59 °C, a oceanu o 0,88 °C. W raporcie WMO, prawdopodobieństwo że przynajmniej jeden rok w okresie 2023- 2027 będzie miał średnią temperaturę o 1,5 stopnia wyższą niż średnia z okresu przedprzemysłowego (1850-1900) wynosi 66%.
Działalność człowieka, zwłaszcza w przemyśle, transporcie czy rolnictwie wpływa dziś na środowisko naturalne w sposób bezprecedensowy. Widoczne konsekwencje obejmują ekstremalne zjawiska pogodowe, podnoszenie się poziomu mórz i coraz częstsze fale upałów. Te zmiany podkreślają konieczność stosowania zasad zrównoważonego rozwoju, aby przeciwdziałać dalszym negatywnym skutkom globalnego ocieplenia.