Subpages
Przemyt HFC jest szczególnie widoczny w Europie Wschodniej, w tym w Polsce, gdzie duża część tych substancji jest przewożona przez zewnętrzną granicę Unii Europejskiej z krajów takich jak Turcja, Serbia czy Ukraina. Przykładowo, w ostatnich latach polskie służby celne zatrzymały tysiące nielegalnych butli z czynnikami chłodniczymi, które miały trafić na czarny rynek. Nielegalny handel HFC ma poważne konsekwencje zarówno dla środowiska, jak i gospodarki. HFC są silnymi gazami cieplarnianymi, które mają znacznie wyższy potencjał globalnego ocieplenia (GWP) niż dwutlenek węgla. Nielegalna emisja tych gazów przyczynia się do zmian klimatycznych oraz zagraża realizacji celów klimatycznych Unii Europejskiej. Dodatkowo, nielegalny handel HFC jest często powiązany
z uchylaniem się od płacenia podatków oraz przestępczością zorganizowaną, co powoduje straty dla budżetów państw członkowskich.
Szlaki przemytu HFC do i wewnątrz Europy
Skala nielegalnego handlu czynnikami chłodniczymi podlega ścisłemu monitorowaniu w ramach Protokołu montrealskiego. Analiza dostępnych danych na dzień 30 kwietnia 2024 roku pozwala ocenić rozmiar tego procederu w różnych regionach świata, w tym także w Polsce i szerzej – w Europie. Polska, z liczbą 42 zgłoszonych przypadków nielegalnego handlu HFC/HCFC, znajduje się w czołówce europejskich krajów, które raportowały tego typu przypadki. Pomimo iż skala przemytu w Polsce nie jest tak wysoka jak w innych krajach wschodniej granicy Unii Europejskiej jak Bułgaria (233 przypadki) czy Litwa (116 przypadków) to nadal stanowi istotny problem na poziomie lokalnym. Polska zajmuje trzecie miejsce pod względem liczby zgłoszeń w Europie i czwarte na świecie, co świadczy o intensywności nielegalnych działań na terytorium kraju. Oznacza to także, że Polska, będąc jednym z większych krajów Europy Środkowo-Wschodniej, może pełnić rolę zarówno rynku docelowego, jak i tranzytowego dla przemytu HFC na inne rynki europejskie. Liczba zgłoszeń świadczy o konieczności wzmożonego monitoringu oraz współpracy na poziomie krajowym i międzynarodowym w celu przeciwdziałania przemytowi substancji kontrolowanych.
Europa, a w szczególności jej część wschodnia, wyróżnia się na tle innych regionów świata pod względem liczby zgłoszonych przypadków przemytu substancji kontrolowanych. Wspomniane wyżej Bułgaria i Litwa odnotowują najwyższe liczby zgłoszeń, co wskazuje na poważne wyzwanie związane z handlem nielegalnymi czynnikami chłodniczymi. Łącznie na terenie Europy Wschodniej zgłoszono 420 przypadków (co stanowi aż 59% wszystkich przypadków), w tym 47 nowych przypadków odnotowanych między 05.2023 a 04.2024 roku.
Skala problemu w Europie Wschodniej wynika niewątpliwie z bliskości rynków azjatyckich, gdzie produkowanych jest i bierze swój początek większość nielegalnych transportów HFC.
Nie bez znaczenia pozostają także rozwinięte szlaki przemytu prowadzące do Europy z Chin przez Turcję i dalej Polskę, Grecję, Bułgarię czy Rumunię. Z kolei kraje Europy Zachodniej i inne kraje rozwinięte zgłosiły łącznie 184 przypadki (co stanowi około 26% całości), w tym 90 nowych zgłoszeń z lat 2023–2024. Tak duża liczba nowych przypadków wskazuje, że nielegalny handel HFC jest zjawiskiem dynamicznym, a mimo rozwiniętych mechanizmów kontroli i egzekwowania prawa, państwa Europy Zachodniej, takie jak Włochy (34 przypadki), Hiszpania (19 przypadków) czy Francja (16 przypadków), nadal borykają się z problemem przemytu. Warto również zauważyć, że Holandia dysponująca kluczowymi portami morskimi w Europie odnotowała 11 przypadków przemytu, co świadczy o znaczącej roli transportu morskiego w tym regionie jako przemytniczych punktów tranzytowych.
Analiza danych handlowych wykazuje, że mimo wprowadzenia regulacji dotyczących HFC, poziom importu tych substancji do Unii Europejskiej nie zmniejszył się w ostatnich latach. Wręcz przeciwnie, od 2022 roku odnotowano istotny wzrost przemytu, co sugeruje, że nielegalny handel HFC nadal stanowi poważne wyzwanie. Przemytnicy stają się coraz bardziej wyrafinowani, a ich metody są trudniejsze do wykrycia. Tylko w 154 nowych przypadkach zgłoszonych w latach 2023–2024, łączna masa zatrzymanych nielegalnych substancji HFC wyniosła 1.200 ton.
Obecnie przemyt koncentruje się na czynnikach HFC. Najczęściej przemycane są R410A (46 przypadków), R134a (45 nowych przypadków), R404A (23 przypadki) oraz R407C (13 przypadków). Wśród tych substancji, R134a i R410A mają największe udziały masowe, co odzwierciedla ich powszechne zastosowanie w branży chłodniczej i klimatyzacyjnej mimo szeregu ograniczeń w stosowaniu. Niepokojącym faktem jest duża liczba nowych przypadków przemytu R404A (czego przykładem jest transport z Chin do Włoch zatrzymany we wrześniu 2023 roku, zawierający 20 ton R404A, ale także 78,8 tony R507A), co może być bezpośrednio związane z wprowadzonymi niedawno regulacjami, które ograniczają stosowanie czynników chłodniczych o GWP wyższym lub równym 2500.
Regulacje prawne
Systemy kontyngentów wprowadzone i ustanawiane rozporządzeniami UE, odgrywają istotną rolę w kontrolowaniu i ograniczeniu produkcji i sprzedaży HFC. Wprowadzanie restrykcji miało na celu ograniczenie emisji szkodliwych gazów cieplarnianych oraz regulację rynku F-gazów. Niestety, ze względu na luki prawne oraz niedostateczny nadzór w początkowych fazach wycofywania HFC, wprowadzone regulacje przyczyniły się do wzrostu przemytu. Brak skutecznego systemu licencjonowania i dostępu do danych w czasie rzeczywistym przez organy celne umożliwił otwarty import HFC bez stosownych przydziałów, co określano mianem „front door smuggling”. Niedoprecyzowanie przepisów, zwłaszcza dotyczących importu substancji do zastosowań specjalnych (poza systemem kontyngentów), dodatkowo napędzało ten nielegalny proceder. Nie bez znaczenia pozostaje też wzrost cen wywołany ograniczeniem podaży oraz szereg ograniczeń technicznych chociażby w zakresie zakazu dystrybucji gazów w pojemnikach jednorazowych czy wymóg licencjonowania każdego importu. Mimo że nowe regulacje mają na celu ograniczenie przemytu i poprawienie kontroli przepływu HFC w UE, to początkowa nieskuteczność i luki prawne przyczyniły się do wzrostu nielegalnego handlu. Dopiero pełne wdrożenie procedur, nadzór nad tranzytem, a także zaostrzenie kar za przemyt czynników chłodniczych może ograniczyć skalę przemytu.
Wysokie koszty
W wyniku regulacji i ograniczeń podażowych ceny legalnych F-gazów znacznie wzrosły, co sprawia, że przemyt staje się atrakcyjną opcją dla osób i firm, które chcą obniżyć koszty. Nowy system kontyngentów oraz ograniczenia stosowania wprowadzone rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/573 zwiększają presję na dostępność czynników chłodniczych, zwłaszcza o wysokim GWP i wymuszają intensyfikację działań w zakresie regeneracji i recyklingu istniejących substancji celem zminimalizowania potrzeby importu i handlu F-gazami, w tym również nielegalnymi. Zwiększenie ilości wtórnych czynników chłodniczych (z recyklingu i regeneracji) ogranicza zapotrzebowanie na substancje pierwotne, co z kolei zmniejsza presję na łańcuch dostaw i może ograniczyć skłonności dla przemytu. Jest to kluczowe także w kontekście stopniowego wycofywania HFC i wzrostu cen czynników chłodniczych. Biorąc pod uwagę przyszłe ograniczenia kontyngentu, zdolność branży do redukcji, regeneracji i innowacji w zakresie wykorzystania nowych czynników chłodniczych jest fundamentalna dla kształtowania rynku HVACR. Regeneracja, separacja i ponowne wykorzystanie odzyskanych i poddanych zagospodarowaniu F-gazów powinno być kluczowym celem branży, mającym na celu zapewnienie bezpiecznych dostaw czynników chłodniczych i ograniczenie ich wpływu na środowisko.
Trudności w kontroli
Mimo że istnieją przepisy kontrolujące import F-gazów, niektóre porty, granice i systemy celne nie mają wystarczającej liczby zasobów i narzędzi, aby skutecznie śledzić każdy przypadek nielegalnego transportu. Fałszowanie dokumentów importowych lub ukrywanie prawdziwego charakteru przewożonych substancji to popularne metody stosowane przez przemytników. Zachęta do przemytu HFC wynikała z szeregu luk i niedostatecznych regulacji, które istniały w przepisach unijnych od początku ich wprowadzenia. Jednym z kluczowych czynników była słaba kontrola nad tranzytem HFC, co pozwalało na nielegalny obrót tymi substancjami bez odpowiednich licencji czy nadzoru celnego. Tranzyt nie wymagał pełnej rejestracji na portalu F-gazów, co ułatwiało omijanie oficjalnych procedur. Ponadto, brak specjalistycznych szkoleń i odpowiedniego sprzętu dla służb celnych powodował, że kontrole były niedostateczne, co sprzyjało nielegalnemu importowi (źródło).
W ciągu ostatnich lat kwestia ocieplenia klimatu stała się poważnym problemem i wyzwaniem dla całego świata – oznacza już nie tylko wyższą temperaturę powietrza. Klimat daje nam coraz wyraźniejsze sygnały i przekazuje informacje, które świadczą o konieczności podjęcia zdecydowanych kroków, hamujących negatywne zmiany. Wśród widocznych skutków globalnego ocieplenia należy wymienić m.in.:
- topnienie naturalnych lądolodów i lodowców,
- wzrost poziomu wód w morzach i ocenach,
- większą częstotliwość i natężenie występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych (np. długotrwałych upałów, gwałtownych opadów i burz, silnych huraganów),
- zaburzenia obiegu wody w przyrodzie (susze i powodzie, w tym powodzie błyskawiczne),
- wydłużenie okresu wegetacyjnego flory,
- stepowienie obszarów porośniętych dotychczas regularną roślinnością oraz wzrost częstotliwości i zasięgu pożarów lasów,
- zmiany zasięgu występowania gatunków flory i fauny, w tym szkodników i wektorów chorób zakaźnych.
Między tymi zjawiskami mogą zachodzić tzw. dodatnie sprzężenia zwrotne, które oznaczają pogłębienie się negatywnych zjawisk klimatycznych w następstwie innych czynników środowiskowych. Jednym z przykładów może być topnienie lodowców, które odsłania ziemię i naraża ją na większe oddziaływanie promieni słonecznych, powodując tym samym podnoszenie się temperatury gleby. To z kolei przyczynia się do jeszcze szybszego zjawiska topnienia lodowców.
Zjawiska te niosą ze sobą szerokie konsekwencje społeczno-gospodarcze. Wśród istotnych skutków globalnego ocieplenia należy wymienić m.in. ponoszenie wysokich kosztów w obliczu strat wywołanych przez ekstremalne zjawiska pogodowe. Kluczowym aspektem jest również konieczność ponoszenia wydatków na działania adaptacyjne. Jeżeli nie powstrzymamy zmian klimatu, ich skutki będą się zwiększać, generując jeszcze większe straty.
W ciągu ostatnich lat kwestia ocieplenia klimatu stała się poważnym problemem i wyzwaniem dla całego świata – oznacza już nie tylko wyższą temperaturę powietrza. Klimat daje nam coraz wyraźniejsze sygnały i przekazuje informacje, które świadczą o konieczności podjęcia zdecydowanych kroków, hamujących negatywne zmiany. Wśród widocznych skutków globalnego ocieplenia należy wymienić m.in.:
- topnienie naturalnych lądolodów i lodowców,
- wzrost poziomu wód w morzach i ocenach,
- większą częstotliwość i natężenie występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych (np. długotrwałych upałów, gwałtownych opadów i burz, silnych huraganów),
- zaburzenia obiegu wody w przyrodzie (susze i powodzie, w tym powodzie błyskawiczne),
- wydłużenie okresu wegetacyjnego flory,
- stepowienie obszarów porośniętych dotychczas regularną roślinnością oraz wzrost częstotliwości i zasięgu pożarów lasów,
- zmiany zasięgu występowania gatunków flory i fauny, w tym szkodników i wektorów chorób zakaźnych.
Między tymi zjawiskami mogą zachodzić tzw. dodatnie sprzężenia zwrotne, które oznaczają pogłębienie się negatywnych zjawisk klimatycznych w następstwie innych czynników środowiskowych. Jednym z przykładów może być topnienie lodowców, które odsłania ziemię i naraża ją na większe oddziaływanie promieni słonecznych, powodując tym samym podnoszenie się temperatury gleby. To z kolei przyczynia się do jeszcze szybszego zjawiska topnienia lodowców.
Zjawiska te niosą ze sobą szerokie konsekwencje społeczno-gospodarcze. Wśród istotnych skutków globalnego ocieplenia należy wymienić m.in. ponoszenie wysokich kosztów w obliczu strat wywołanych przez ekstremalne zjawiska pogodowe. Kluczowym aspektem jest również konieczność ponoszenia wydatków na działania adaptacyjne. Jeżeli nie powstrzymamy zmian klimatu, ich skutki będą się zwiększać, generując jeszcze większe straty.
Obecnie stosowane czynniki chłodnicze z grupy HFC także są gazami cieplarnianymi o bardzo wysokim potencjale ocieplenia klimatu (tzw. GWP – Global Warming Potential). Stosowane są głównie w chłodnictwie, klimatyzacji, piankach izolacyjnych i aerozolach, z mniejszymi zastosowaniami jako rozpuszczalniki i ochrona przeciwpożarowa.
To zarazem jedyne gazy cieplarniane objęte Protokołem z Kioto, które nie występują naturalnie, ale są wytwarzane przez człowieka. Jeden kilogram popularnie stosowanych w chłodnictwie czynników tj. R404A czy R507A ma ponad 3900 razy większy wpływ na klimat niż równoważna ilość dwutlenku węgla. Dlatego tak istotne jest odpowiedzialne postępowanie z fluorowanymi gazami (F-gazami), stosowanie tych gazów jedynie przez wykwalifikowany personel, zapobieganie wyciekom oraz prawidłowe zagospodarowanie czynników chłodniczych odzyskanych z urządzeń.
HFC wprowadzono w celu zastąpienia substancji zubożających warstwę ozonową i rosnącego zapotrzebowania na czynniki chłodnicze.
Wykres przedstawiający procentowe przeznaczenie czynników chłodniczych na świecie
Chociaż HFC stanowią obecnie około 2% wszystkich gazów cieplarnianych, ich wpływ na globalne ocieplenie może być setki do tysięcy razy większy niż wpływ dwutlenku węgla (CO2) na jednostkę masy.
Projekt LEGAL HFC 4 LIFE ma na celu ograniczenie nielegalnej emisji HFC, czym ma przyczynić się do pozytywnego wpływu na postępujące zmiany klimatyczne.
Europejski Zielony Ład, zapoczątkowany w 2019 roku, jest nową unijną strategią wzrostu, której celem jest przekształcenie UE w społeczeństwo neutralne klimatycznie do 2050 roku. Częścią tego planu jest ograniczenie emisji fluorowanych gazów cieplarnianych, które są szczególnie szkodliwe dla klimatu. Rozporządzenie UE nr 517/2014 przyczyniło się do zmniejszenia emisji tych gazów, jednak konieczne są dalsze działania, takie jak stopniowe wycofywanie HFC (wodorofluorowęglowodorów) zgodnie z międzynarodowymi zobowiązaniami wynikającymi z Protokołu montrealskiego i poprawki z Kigali.
Unia Europejska podjęła też bardziej ambitne cele klimatyczne, dążąc do redukcji emisji o 55% do 2030 roku i neutralności klimatycznej do 2050 roku. Fluorowane gazy cieplarniane są bardzo trwałe i szkodliwe dla zdrowia oraz środowiska, dlatego zaleca się stosowanie alternatywnych rozwiązań. Przepisy dotyczące tych gazów mają na celu m.in. ograniczenie wycieków, kontrolę emisji, a także wdrożenie systemu odzyskiwania i recyklingu w kontekście gospodarki o obiegu zamkniętym.
Rozporządzenie (UE) 2024/573 ma na celu poprawę monitorowania, kontrolowania handlu oraz ograniczenie emisji fluorowanych gazów cieplarnianych, aby chronić środowisko i wspierać realizację celów klimatycznych. Nowe przepisy obejmują m.in. zaostrzenie harmonogramu ograniczenia wprowadzania do obrotu HFC (hydrofluorowęglowodorów), wprowadzenie zakazu sprzedaży F-gazów w pojemnikach jednorazowego użytku oraz wyższe kary za nieprzestrzeganie przepisów.